Tematy pomocy

Zaburzenia osobowości typu borderline

Osobowość borderline, czyli tak zwana osobowość z pogranicza lub pograniczne zaburzenie osobowości, to zaburzenie polegające między innymi na niestabilności nastroju, zaburzeniach tożsamości oraz poczuciu niespełnienia i pustki. Dysfunkcja ta charakteryzuje się przewagą uczuć negatywnych, lękiem przed odrzuceniem i porzuceniem oraz rozczarowaniem, nieumiejętnością budowania stabilnych relacji z innymi ludźmi, szczególnie relacji intymnych oraz niespójnym wizerunkiem „ja”.

Objawy

Osobowość borderline przejawia się tak w nastawieniu i przekonaniach danej osoby, jak i w jej zachowaniu. Do ich stałego repertuaru emocjonalnego należą niepokój, złość, gniew, frustracja, smutek, wstyd i znudzenie (samym sobą, innymi ludźmi i światem). Emocje takie generują stres, a ten dodatkowo wzmacnia negatywne nastawienie i negatywne postrzeganie świata. Pod wpływem silnego stresu mogą również występować nieprawdziwe wyobrażenia bądź objawy paranoidalne. Osobowość borderline to nieumiejętność samodzielnego przezwyciężenia stresu i sytuacji kryzysowych – zamiast działać, osoba z tym zaburzeniem ma tendencję do zniechęcenia, paniki i niepokoju. Nie potrafi zebrać myśli i opracować planu wyjścia z sytuacji. Pacjenci z osobowością borderline odczuwają silny lęk przed odrzuceniem i porzuceniem. Osoba z zaburzeniem osobowości typu borderline ma skłonność do wchodzenia w niestabilne i intensywne związki prowadzące do kryzysów emocjonalnych powiązanych z groźbami samobójczymi lub autoagresją (np. samooklaeczanie się). Niespójność „ja” ludzi z osobowością borderline polega na tym, że odcinają się od niektórych uczuć, sprawiając tym samym, że ich „ja” staje się niejako pofragmentowane. Do cech charakterystycznych osobowości borderline należy też silna labilność uczuciowa, która objawia się szybko zmieniającymi się, skrajnymi nastrojami. Ludzie tacy są bardzo wrażliwi na ocenę innych, zaś w miłości i przyjaźni odczuwają nieustanną potrzebę zapewniania ich o uczuciach partnera. Bywają zaborczy i zazdrośni – zachowania te generowane są strachem przed odrzuceniem i porzuceniem.

Przyczyny

Przyczyny osobowości borderline nie są dokładnie zbadane i określone. Przyjmuje się, że mogą to być traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa, na przykład porzucenie lub opuszczenie przez opiekuna, śmierć rodzica. Lęk przed porzuceniem, negatywizm oraz niestabilność emocjonalna może być też skutkiem błędów wychowawczych lub zaburzeń osobowości jednego czy obojga rodziców/opiekunów. Przyczyną wykształcenia się osobowości borderline mogą być również nieprawidłowości natury biologicznej.

Rozpoznanie

Zgodnie z klasyfikacją DSM, pograniczne zaburzenie osobowości występuje, jeżeli przez dłuższy czas utrzymuje się co najmniej pięć spośród wymienionych dziewięciu kryteriów:

  1. Gorączkowe wysiłki uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego odrzucenia;
  2. Niestabilne i intensywne związki interpersonalne, charakteryzujące się wahaniami pomiędzy ekstremami idealizacji i dewaluacji;
  3. Zaburzenia tożsamości: wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia własnego ja;
  4. Impulsywność w co najmniej dwóch sferach, które są potencjalnie autodestrukcyjne (np. wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślne prowadzenie pojazdów, kompulsywne jedzenie);
  5. Nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo działania o charakterze samookaleczającym;
  6. Niestabilność emocjonalna spowodowana wyraźnymi wahaniami nastroju (np. poważnym epizodycznym głębokim obniżeniem nastroju (dysphoria), drażliwością lub lękiem trwającymi zazwyczaj kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni);
  7. Chroniczne uczucie pustki;
  8. Niestosowny, intensywny gniew lub trudności z kontrolowaniem gniewu (np. częste okazywanie humorów, stały gniew, powtarzające się bójki);
  9. Przelotne, związane ze stresem myśli paranoiczne lub poważne symptomy rozpadu osobowości.

Zatem osobowość borderline wiąże się ze skłonnością do podejmowania różnego rodzaju ryzyka, używania substancji psychoaktywnych w celach eksperymentów, problemów z odżywianiem (anoreksja i bulimia), patologicznego kłamania i konfabulacji, prób samobójczych, samookaleczenia się oraz tendencją do palenia za sobą mostów.

Leczenie

W dużym uproszczeniu stosowane metody leczenia można podzielić na farmakologiczne i psychologiczne. Zwykle wdraża się równocześnie oba sposoby postępowania. Oddziaływania farmakologiczne mają zwykle charakter doraźny i służą zmniejszaniu nasilenia poszczególnych objawów, np. lęku, depresji, gwałtownych zmian nastoju. Spośród dostępnych metod psychoterapeutycznych za najbardziej skuteczną uważa się psychoterapię psychoanalityczną wraz z jej pochodnymi, jak terapia oparta na mentalizacji (MBT) oraz terapia skoncentrowana na przeniesieniu TFT. Inną skuteczną metodą jest terapia dialektyczno-behawioralna.