Tematy pomocy

Schizotypowe zaburzenie osobowości

Jest to nowa, używana zaledwie od ok. 20 lat kategoria diagnostyczna, wprowadzona dla określenia osób, które charakteryzują się uderzającą niezwykłością przeżyć i zachowań, wyraźnie odbiegającą od przeciętnej. Odmienność ta może obejmować magiczne myślenie, nasiloną ksobność, iluzje (zwłaszcza dotyczące własnego ciała), niecodzienne słownictwo, niezwykłe skojarzenia i dygresyjność, używanie wtrąceń o niejasnym celu oraz nadmiernie konkretne lub abstrakcyjne wypowiedzi. Może występować ponadto osłabienie emocjonalności typu anhedonii, uogólniający się lęk i złość. Kontakty społeczne są uboższe; ma miejsce unikanie osób i osamotnienie, nasilenie lęku czy złości w obecności innych. Zwracać uwagę otoczenia może nieprzeciętna mimika, ruch i gestykulacja, odmienność postawy ciała i ubioru. Jednocześnie osoba nie rozwija zaburzeń psychotycznych i nie traci całkowicie kontaktu z rzeczywistością, jak to ma miejsce w schizofrenii. Z uwagi na odmienność zachowania i poglądów często wiedzie samotnicze życie. Często nie ma przyjaciół, czy partnerów poza najbliższymi krewnymi. Dzieje się tak dlatego, że czuje się niepewnie w kontaktach towarzyskich, a niekiedy wręcz neguje ich potrzebę – zatem ich unika.

Przyczyny

Zaburzenia schizotypowe zaliczane są do spektrum schizofrenii; osoby te często mają wśród krewnych pierwszego stopnia osoby chore na schizofrenię, co sugeruje udział czynników genetycznych w rozwoju tego zaburzenia. U osób z tym rozpoznaniem częściej występują deficyty poznawcze i percepcyjne, a także doświadczenia traumatyczne w dzieciństwie. Pojawienie się schizotypowego zaburzenia osobowości w okresie dojrzewania bywa kojarzone z częstym kontaktem ze stresującymi wydarzeniami życiowymi.

Rozpoznanie

W klasyfikacji DSM-5 zaburzenie schizotypowe (osobowość schizotypowa) znajduje się w rozdziale Zaburzenia należące do spektrum schizofrenii i inne zaburzenie psychotyczne, a także w rozdziale Zaburzenia osobowości. Aby rozpoznać zaburzenie muszą być spełnione ogólne kryteria zaburzeń osobowości i oba kryteria tego zaburzenia:

A. Wzorzec zachowań charakteryzujący się deficytem umiejętności społecznych i w kontaktach międzyludzkich, zniekształceniami poznawczymi i w zakresie spostrzegania oraz ekscentrycznymi zachowaniami, rozpoczynający się u młodych dorosłych w różnych warunkach. Obecnych jest przynajmniej pięć objawów z listy:

• nastawienia sobne, z wyłączeniem urojeń odnoszących,
• dziwne wierzenia lub myślenie magiczne, które wpływają na zachowanie i są niezgodne z normami danej kultury (np. zabobony, wiara w jasnowidztwo, a w wypadku dzieci i nastolatków dziwaczne fantazje i zainteresowania),
• niezwykłe doświadczenia zmysłowe, z uwzględnieniem złudzeń fizjologicznych,
• dziwne myślenie i mowa (np. niejasne, szczegółowe, metaforyczne, kunsztowne lub stereotypowe),
• podejrzliwość i nastawienia paranoidalne,
• niedostosowany lub ograniczony afekt,
• zachowanie lub wygląd, które są dziwaczne, ekscentryczne albo osobliwe,
• brak bliskich przyjaciół lub powierników innych niż krewni pierwszego stopnia,
• nadmierny lęk społeczny, który nie znika wraz z zacieśnianiem znajomości i kojarzy się raczej z objawami paranoidalnymi, niż z negatywnymi sądami na swój temat.

B. Objawy nie występują wyłącznie w przebiegu schizofrenii, epizodu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego lub epizodu depresyjnego z objawami psychotycznymi lub innego zaburzenia psychotycznego, nie są spowodowane innym stanem ogólnomedycznym.

Podczas diagnozy należy zróżnicować je z zaburzeniami schizofrenicznymi co jest o tyle utrudnione, gdyż niekiedy doświadczają one przejściowych i krótkotrwałych epizodów quasi psychotycznych (omamy słuchowe, wzorkowe, urojenia). W historii rodzinnej osób z schizotypową osobowością często występują zaburzenia psychotyczne w tym schizofrenia.

Leczenie

Większość osób z zaburzeniami schizotypowymi nie wymaga lub nie odczuwa potrzeby leczenia. W sytuacjach kontaktu tych osób z instytucjami medycznymi zaleca się podejście zindywidualizowane, obejmujące oddziaływania psychoterapeutyczne i ewentualnie farmakologiczne. W leczeniu stosowane są leki przeciwpsychotyczne i przeciwdepresyjne.