Tematy pomocy

Poczucie winy

Poczucie winy to stan emocjonalny, którego doświadczają wszyscy zdrowi psychicznie ludzie. Motywuje ono do życia w zgodzie z wyznawanymi wartościami, skłania do zadośćuczynienia w przypadku naruszenia zasad pożycia społecznego. Zdrowe poczucie winy powstaje w sytuacji dysonansu pomiędzy sumieniem a popełnionymi czynami czy zaniedbaniami. Stan ten świadczy o dojrzałości psychicznej jednostki. Skłania ją do naprawienia popełnionych błędów i niepowtarzania ich w przyszłości.  Niekiedy poczucie winy jest patologiczne i wówczas wymaga leczenia. Nadmierne poczucie winy to takie, które jest niewspółmierne do popełnionego błędu czy wykroczenia, towarzyszy człowiekowi, mimo że uzyskał przebaczenie, naprawił wyrządzoną krzywdę. O patologii mówi się także wówczas, gdy jednostkę dręczą wyrzuty sumienia, choć nie uczyniła niczego, co byłoby obiektywnie niewłaściwe.

Przyczyny

Poczucie winy rozwija się z lęku. Uogólnione, ciągłe poczucie winy bywa konsekwencją niskiej samooceny, przesadnego autokrytycyzmu. Osoby niezadowolone z siebie mają skłonność do przypisywania sobie pełnej odpowiedzialności za wszelkie nieszczęścia. Potrafią nawet obwiniać się za niepowodzenia innych ludzi. Życie w fałszywym poczuciu winy najczęściej jest konsekwencją doświadczeń z dzieciństwa – deficytu miłości i akceptacji ze strony rodziców, ich zbyt oceniającej postawy i przesadnie wygórowanych aspiracji. Bagaż takich przeżyć może stanowić przyczynę różnego typu schorzeń psychicznych – nerwic, zaburzeń osobowości. Osobowość anankastyczna na przykład ma skłonność do chorobliwego perfekcjonizmu, a najdrobniejsze odstępstwo od zawyżonych standardów, które sobie wyznacza, wpędza ją w neurotyczne poczucie winy, mimo iż swoim działaniem nie czyni nikomu krzywdy.

Nieadekwatne do stopnia rzeczywistej odpowiedzialności poczucie winy może rozwinąć się u osób z natury pewnych siebie – na skutek kryzysów, przykrych czy wręcz traumatycznych wydarzeń, takich jak śmierć członka rodziny, rozpad małżeństwa, utrata pracy. Poczucie winy towarzyszy także depresji czy chorobie alkoholowej, mogą rozwinąć się u ludzi cierpiących na przewlekłe dolegliwości i wymagających nieustannej opieki bliskich. Występuje też w zaburzeniach lękowych, przy niskiej samoocenie i w zaburzeniach osobowości. Poczucie winy niekiedy staje się mechanizmem obronnym w obliczu życiowych niepowodzeń. Ponadto poczucie winy współtowarzyszy często różnym problemom natury psychicznej, np. samotności, kryzysom małżeńskim, alkoholizmowi, narkomanii, zdradzie, zaburzeniom nawyków i popędów czy trudnościom wieku pokwitania itp.

Nadmierne poczucie winy, może być jednym z objawów:

• depresji,
• zaburzeń lękowych,
• niskiej samooceny,
• zaburzeń osobowości.

Pojawia się wtedy, gdy mimo iż nic złego nie zrobiliśmy drugiemu człowiekowi, mimo iż była to błahostka – prześladuje to nas. Uczucie jest przeważnie nielogiczne i nieuzasadnione – jest po prostu irracjonalne.

Objawy

Patologie w zakresie poczucia winy mogą zmierzać w dwóch skrajnych kierunkach – albo do lekceważenia zasad moralnych i ignorowania norm społecznych, co prowadzi do zachowań patologicznych, np. bójek, wandalizmu, kradzieży itp. albo – z drugiej strony – zbyt rygorystyczne sumienie, które rodzi nieadekwatne poczucie winy, lęk i nadodpowiedzialność za własne czyny może przyczynić się do zachowań autodestrukcyjnych, jak autoagresja i samookaleczanie.

Patologiczne poczucie winy negatywnie przekłada się na funkcjonowanie jednostki. Odbiera jej energię i radość życia, ogranicza decyzyjność i sprawczość, prowadzi do zaburzeń psychosomatycznych. W skrajnych przypadkach może stać się przyczyną autoagresji, a nawet samobójstwa. Dlatego ten stan emocjonalny bezwzględnie wymaga terapii. Osobom dotkniętym nadmiernym poczuciem winy zaleca się zwykle terapię poznawczo-behawioralną. Uczy ona dostrzegać logiczne błędy we własnym sposobie myślenia, oceniać obiektywnie sytuacje, którym towarzyszą wyrzuty sumienia. Pozwala odróżniać zdarzenia, za które można ponosić odpowiedzialność, od tych, na które nie ma się wpływu. Pomocnym elementem tego rodzaju terapii są treningi relaksacji, medytacji czy autoafirmacji – ułatwiające radzenie sobie z napięciem emocjonalnym.

Leczenie

Osobom dotkniętym nadmiernym poczuciem winy zaleca się zwykle terapię poznawczo-behawioralną. Uczy ona dostrzegać logiczne błędy we własnym sposobie myślenia, oceniać obiektywnie sytuacje, którym towarzyszą wyrzuty sumienia. Pozwala odróżniać zdarzenia, za które można ponosić odpowiedzialność, od tych, na które nie ma się wpływu. Pomocnym elementem tego rodzaju terapii są treningi relaksacji, medytacji czy autoafirmacji – ułatwiające radzenie sobie z napięciem emocjonalnym. Oprócz terapii wykorzystuje się także tabletki przeciwlękowe.