Tematy pomocy

Narcystyczne zaburzenie osobowości

Najprostsza definicja słowa narcyzm – to miłość własna. Każdy człowiek jest wrażliwy na punkcie własnej osoby, tego jak jest wartościowy. Chce żyć tak, aby czuć się dobrze z samym sobą, a tego ostatniego doświadcza wtedy, gdy spotyka się z uznaniem, pochwałą czy aprobatą, zwłaszcza gdy przychodzą ona ze strony ważnych czy znaczących osób. Jednocześnie każdego dotyka i rani krytyka, dezaprobata. Zachowania narcystyczne czy osoby, o których dzisiaj mówi się, że są narcystyczne, są równie stare jak ludzkość. Klasyczny opisy znajdujemy w starożytnym micie o Narcyzie, skąd zaczerpnięta została nazwa dla tego typu zaburzeń. Osobowość narcystyczna to zaburzenie osobowości, w którym występuje wzorzec zachowań zdominowany nastawieniem wielkościowym (w wyobraźni lub na jawie), potrzebą bycia podziwianym, brakiem empatii i niezdolnością do przyjęcia perspektywy innych osób.

Aby odnieść się do współczesnego rozumienia narcystycznej osobowości można powiedzieć, że osoby narcystyczne to takie, które niemalże nie mają relacji z nikim innymi poza sobą lub żyją z innymi osobami, które sobie nie wyobrażają być bez nich. Są to osoby narcystyczne, które inni jako takie postrzegają. Nie wchodzą one w relacje z innymi i oscylują w kierunku osobowości antyspołecznej. Mają bardzo duże trudności z uznaniem czyjejś emocjonalnej strony. Chodzi o ich trudność bycia wśród innych, którzy coś czują. Są one nazywane gruboskórnymi, niewrażliwymi, bezwzględnymi, chłodnymi. Osoby takie nie mają świadomości jak inni wobec nich reagują. Nie czują tego, co „robią” innym. Bywają aroganckie i agresywne, pochłonięte sobą. Potrzebują być w centrum zainteresowania, posiadania czegoś, co daje im poczucie dominacji, wpływu i kontroli nad innymi. Wydają się niepodatne na zranienie swoich uczuć przez innych. Z drugiej strony, są to osoby narcystyczne, których inne osoby nie postrzegają wprost jako narcystyczne. Widziane one są raczej jako pomocne, uczynne, zależne i lękowe. Są one zawsze w związkach z innymi osobami lub pracują, czy spędzają swoje życie w instytucji, bez której nie wyobrażają sobie życia. Ten rodzaj osobowości narcystycznej jest zbliżony do osobowości unikającej.

Przyczyny

Prace teoretyczne sugerowały, że szeroko pojmowany narcyzm może rozwijać się w następstwie albo zbyt chłodnego, krytycznego i surowego stylu wychowania, albo stylu zbyt uległego – w odniesieniu do indywidualnych podatności dziecka. W ocenie Parisa, przyjmującego istnienie wielu form tego charakteru, permisywny styl wychowawczy może być czynnikiem ryzyka dla rozwoju narcyzmu wielkościowego, a styl surowy i kontrolujący dla rozwoju narcyzmu nadwrażliwego. Wstępne badania sugerują, że wskaźniki skorelowane z późniejszymi objawami narcyzmu ujawniają się już w wieku przedszkolnym, zarówno w zachowaniach samych dzieci, jak i ich opiekunów. Częstsze występowanie tych cech u mężczyzn prowadziło niektórych autorów do spekulacji o znaczeniu kulturowych ról płciowych, oraz o znaczeniu mechanizmów genetycznych. Badania oparte o różne kryteria i metodologie oszacowywały odziedziczalność NPD na poziomie 40%, 77% lub 79% w badaniu bliźniąt, a narcyzmu w ujęciu wymiarowym na 24%. Nie musi to oznaczać bezpośredniej dziedziczności zaburzenia lub cech.

Rozpoznanie

Amerykański system klasyfikacji psychiatrycznej (DSM) definiuje osobowość narcystyczną jako utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości (widoczny w fantazjach bądź w zachowaniu), potrzeby podziwu ze strony innych i braku empatii, który pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia się w różnych kontekstach, na co wskazuje co najmniej pięć z poniższych kryteriów:

• Jednostka ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości (wyolbrzymia swoje osiągnięcia i talenty, oczekuje uznania własnej wyższości, niewspółmiernie do rzeczywistych dokonań);
• Pochłaniają ją fantazje o nieograniczonym własnym powodzeniu, mocy, wybitnych zdolnościach, urodzie czy miłości idealnej;
• Przekonana jest o własnej wyjątkowości i unikatowości, którą mogą zrozumieć lub z którą mogą obcować tylko inni wyjątkowi bądź zajmujący wysoką pozycję ludzie lub instytucje;
• Wymaga przesadnego podziwu;
• Ma poczucie posiadania specjalnych uprawnień, tzn. bezpodstawnie oczekuje szczególnie przychylnego traktowania lub automatycznego podporządkowania się innych jej oczekiwaniom;
• Nastawiona jest eksploratorsko wobec innych ludzi, tzn. wykorzystuje ich do osiągnięcia własnych celów;
• Brak jej empatii, niechętnie rozpoznaje cudze uczucia i potrzeby oraz nie jest skłonna z nimi się identyfikować;
• Często zazdrości innym lub uważa, że inni jej zazdroszczą;
• Swą postawą i zachowaniem okazuje arogancję i wyniosłość.

Leczenie

Leczenie osób, u których rozpoznano nieprawidłową osobowość narcystyczną polega głównie na psychoterapii w nurcie psychodynamicznym. Farmakoterapia może odgrywać rolę pomocniczą, objawową (czyli ma zastosowanie w stanach pogorszenia samopoczucia, nasilenia dolegliwości, na przykład depresyjnych, lękowych i innych). Jej stosowanie może złagodzić cierpienie w przebiegu kryzysów psychicznych, ale nie zapewnia rozwiązania podstawowych trudności osobowościowych. Niejednokrotnie optymalne wyniki terapii zapewnia praca zespołowa (psychoterapeuta i psychiatra), co umożliwia łączenie metod psychoterapeutycznych i farmakoterapii, z wymianą informacji między specjalistami.