Tematy pomocy

Antyspołeczne zaburzenie osobowości

Antyspołeczne zaburzenie osobowości (osobowość dyssocjalna) – zaburzenie osobowości dotykające 2–3% każdego społeczeństwa, występujące częściej wśród mężczyzn niż kobiet (3:1).

Objawy

Charakteryzuje się trwałym wzorcem lekceważenia i łamania norm społecznych oraz praw innych ludzi. Patologiczne zachowanie przejawia się także często w impulsywności, braku odpowiedzialności, niskiej empatii, skłonności do kłamstwa czy nietrwałymi relacjami. Cechy te sprawiają, że osoby z osobowością dyssocjalną, częściej niż ogół społeczeństwa, wchodzą w konflikty z prawem. Nie oznacza to, że wszyscy z zaburzeniem wchodzą w zatarg z prawem.

Przyczyny

Należy zwrócić uwagę, iż u podłoża osobowości dyssocjalnej leżą współwystępujące ze sobą czynniki o charakterze wrodzonym (biologicznym) oraz czynniki zewnętrzne (środowiskowe). Wśród czynników biologicznych najczęściej wymienia się nieprawidłowe funkcjonowanie sieci neuronalnych związanych z ogólnie pojętą emocjonalnością, powodujące trudności w kontroli impulsów oraz zachowań agresywnych, nieodczuwanie empatii ani wyrzutów sumienia. Ponadto wskazuje się na zmniejszoną reaktywność autonomicznego układu nerwowego związaną z tendencjami osób dyssocjalnych do poszukiwania wrażeń, przejawiania nieodpowiedzialnych, choć „ekscytujących” zachowań.  Jednocześnie podkreśla się rolę możliwych czynników środowiskowych mogących wpływać na powstanie i rozwój dyssocjalnego zaburzenia osobowości, takich jak: brak poczucia bezpieczeństwa i niezaspokojona podstawowa potrzeba miłości w dzieciństwie – dzieciństwo ubogie w uczucia, instrumentalne relacje w rodzinie, chaos oraz niejednokrotnie przemoc, a także problem uzależnienia od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, blokują naturalny rozwój dziecięcej omnipotencji i poczucia, iż w otoczeniu można znaleźć oparcie. Brak lub niewłaściwie wykształcony wzorzec przywiązania (więzi z rodzicem/opiekunem), nieokazywanie dziecku uczuć uniemożliwiające mu nauczenie się rozpoznawania stanów emocjonalnych, nazywania ich i korzystania z nich na co dzień.

Rozpoznanie

Typowymi cechami antyspołecznego zaburzenia osobowości są: brak dostosowania się do prawa i norm etycznych oraz egocentryczny, bezduszny brak troski o innych, któremu towarzyszy podstępność, nieodpowiedzialność, manipulowanie i / lub podejmowanie ryzyka.

Zgodnie z klasyfikacją DSM, w przypadku antyspołecznego zaburzenia osobowości występują następujące kryteria:

A. Umiarkowane lub duże upośledzenie funkcjonowania osobowości, przejawiające się charakterystycznymi trudnościami w dwóch lub więcej z poniższych czterech obszarach:

  1. Tożsamość: egocentryzm; poczucie własnej wartości wynikające z osiąganych osobistych korzyści, władzy lub przyjemności.
  2. Samosterowalność: ustalanie celów w oparciu o osobiste zadowolenie; brak prospołecznych wewnętrznych standardów, związanych z nieprzestrzeganiem etycznych zasad zgodnych z prawem lub daną kulturą.
  3. Empatia: brak troski o uczucia, potrzeby lub cierpienie innych; brak wyrzutów sumienia po zranieniu lub znęcaniu się nad innymi.
  4. Intymność: niezdolność do stworzenia obustronnie intymnych relacji, gdyż podstawowym nastawieniem podczas nawiązywania relacji jest chęć wykorzystania drugiej osoby (w tym podstępem i przymusem); wykorzystanie dominacji lub zastraszania w celu kontrolowania innych.

B. Sześć lub więcej z poniższych siedmiu patologicznych cech osobowości:

  1. Manipulatywność(aspekt antagonizmu): częste wykorzystywanie podstępu do wpływania na innych; wykorzystanie uwodzenia, wdzięku, elokwencji lub przymusu do osiągnięcia własnych celów.
  2. Nieczułość(aspekt antagonizmu): brak troski o uczucia lub problemy innych; brak poczucia winy lub wyrzutów sumienia z powodu negatywnego lub szkodliwego wpływu własnych działań; agresja; sadyzm.
  3. Podstępność(aspekt antagonizmu): kłamliwość i nieuczciwość; fałszywe przedstawienie siebie lub wydarzeń, aby wypaść w dobrym świetle.
  4. Wrogość(aspekt antagonizmu): uporczywe lub częste gniewne uczucia; złość lub drażliwość w reakcji na drobne urazy i zniewagi; złośliwe, mściwe zachowanie.
  5. Podejmowanie ryzyka(aspekt rozhamowania): angażowanie się w niebezpieczne, ryzykowne i potencjalnie szkodliwe działania, niepotrzebnie i bez względu na konsekwencje; skłonność do odczuwania nudy i bezmyślne inicjowanie działań przeciwdziałających znudzeniu; brak troski o własne ograniczenia i lekceważenie niebezpieczeństwa.
  6. Impulsywność(aspekt rozhamowania): działanie pod wpływem chwili w odpowiedzi na momentalne bodźce; działanie tymczasowe, bez planu lub uwzględnienia wyników; trudności z ustalaniem i realizacją planów.
  7. Nieodpowiedzialność(aspekt rozhamowania): lekceważenie i nie dotrzymywanie zobowiązań finansowych i innych; brak poszanowania dla porozumień i obietnic.

Leczenie

Cierpiący na antyspołeczne zaburzenie osobowości rzadko podejmują leczenie z własnej woli. Zawiązanie przymierza terapeutycznego i utrzymanie motywacji do leczenia utrudniają powszechnie występujące u pacjentów: niewrażliwość emocjonalna, podstępność, słaba kontrola emocji i zachowania czy impulsywność. Obecnie tworzone są lepiej dopasowane i bardziej pragmatycznie nastawione programy terapeutyczne. Odchodzi się od prób leczenia osobowości i skupia się na redukcji symptomów (zachowań antyspołecznych, nieprzystosowawczych wierzeń lub zniekształceń poznawczych, czasem problemów interpersonalnych). Programy oparte są często na pracy w grupach i zawierają techniki używane w terapii poznawczo-behawioralnej. Ważne, by interwencje skupiały się także na współwystępujących problemach (np. uzależnienia, zaburzenia lękowe, nastroju), a także na czynnikach środowiskowych, które mogą przeszkadzać.