Tematy pomocy

Paranoiczne zaburzenie osobowości

Osoba charakteryzująca się tym typem zaburzeń na pierwszy rzut oka może sprawiać wrażenie podejrzliwej i przeczulonej na własnym punkcie lub przeciwnie, przy pierwszym kontakcie może być przyjacielska, dobroduszna, miła i uczynna. Tak więc, biorąc pod uwagę jej wygląd i pierwsze wrażenie, bywa różne. Jeśli zaczyna dowodzić swoich racji i przekonań, najczęściej robi to bardzo przekonująco, logicznie, w sposób, który długo wzbudza w rozmówcy przekonanie, że sytuacja rzeczywiście jest taka, jak ją przedstawiono. Uwagę może natomiast zwrócić to, że opisywane przez tę osobę sytuacje i opowiadane historie mają wspólny pierwiastek, wynika z nich, że ktoś zachował się wobec niej nie w porządku, zlekceważył ją lub zrobił coś przeciwko niej; że odniosła z tego powodu jakąś szkodę lub spotkał ją zawód; że różne sytuacje mają jednak jakiś nieprzyjazny dla niej kontekst; że ktoś nie okazał jej dostatecznego szacunku, coś zaniedbał, nie uszanował. Podobne wątki mogą się pojawiać w stosunku do partnera, który bywa podejrzewany o niedostateczny szacunek dla tej osoby i o zaniedbywanie jej; niekiedy podejrzenia takie dotyczą również wierności seksualnej.

Przyczyny

Podobnie jak w przypadku wszystkich rodzajów zaburzeń osobowości, przyczyny mają charakter mieszany, tzn. biologiczno-psychologiczny. W każdym przypadku proporcje tych poszczególnych przyczyn należy oceniać indywidualnie, co może wymagać przeprowadzenia zarówno badań psychologicznych, jak i neuroobrazowych (np. tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego) oraz EEG. Wydaje się, że do myślenia paranoicznego usposabiają pewne sytuacje społeczne. Oznacza to, że pewne sytuacje mogą nasilać tego typu myślenie i zachowania u osób, które wcześniej zdradzały już cechy osobowości paranoicznej. Sytuacje takie to na przykład poczucie odmienności od reszty grupy społecznej, poczucie bycia ocenianym przez innych ludzi mających władzę (np. przełożonych), poczucie niepewności co do statusu społecznego (znalezienie się w nowej grupie, nagła utrata pozycji społecznej lub izolacja społeczna). Ponieważ jednak nie wszystkie osoby w opisanych sytuacjach reagują myśleniem i zachowaniem paranoicznym, przyjmuje się, że takie sytuacje mogą zaostrzać uprzednio istniejące sposoby myślenia osób z paranoicznym zaburzeniem osobowości. Okazuje się też, że wtedy, kiedy w rodzinie danego człowieka ktoś cierpiał na jakieś zaburzenia osobowości, to ryzyko, że i u tej osoby rozwinie się któryś z zaliczanych do tej grupy problemów, jest zwiększone. Zauważalna bywa również zwiększona częstość występowania zaburzeń osobowości typu paranoicznego w tych rodzinach, w których ktoś wcześniej zmagał się ze schizofrenią lub z zaburzeniami urojeniowymi.

Wpływ na rozwój paranoicznego zaburzenia osobowości mogą mieć również różne trudności doświadczane w okresie dzieciństwa, takie jak np. maltretowanie czy narażenie na jakieś inne formy przemocy. Uważa się także, że sprzyjać występowaniu tego problemu może prześladowanie młodego człowieka przez rówieśników, mające miejsce chociażby w szkole.

Objawy

Za typowe objawy osobowości paranoicznej uznawane są:

• Stałe obawy przed wykorzystaniem przez innych ludzi oraz przed doświadczeniem z ich strony jakiejś krzywdy – pacjent z osobowością paranoiczną stale jest przekonany, że inni ludzie chcą mu, na bardzo różnorodne sposoby zaszkodzić;
• Trudności w relacji z partnerem – pacjent z paranoicznym zaburzeniem osobowości jest przekonany, że pozostająca z nim w związku osoba nie jest mu wierna, ma on również wrażenie, że nie może on w pełni ufać swojemu partnerowi;
• Trudności z relacjami społecznymi – osobowość paranoiczna cechuje się unikaniem rozmów o sobie czy swoich problemach – człowiek z tym zaburzeniem bardzo niechętnie zwierza się komukolwiek z powodu tego, iż obawia się on, że przekazane innym informacje zostaną wykorzystane przeciwko niemu;
• Wyjątkowa łatwość w przekreślaniu innych ludzi – wtedy, kiedy człowiek z osobowością paranoiczną ma choćby cień podejrzenia, że jest przez kogoś oszukiwany lub ma wrażenie, że dana osoba jest w stosunku co do niego nielojalna, bardzo szybko może on całkowicie zrywać z nią kontakt;
• Długie przeżywanie różnych zniewag czy krytycznych uwag – pacjentowi z osobowością paranoiczną bardzo trudno jest wybaczać innym, można powiedzieć, że pielęgnuje on w sobie urazę i przez bardzo długi czas odczuwa się on pokrzywdzony po różnych zniewagach czy krytyce;
• Niska tolerancja frustracji;
• Stała potrzeba – zwykle nieuzasadniona – walki o swoje prawa;
• Posiadanie nadmiernie rozbudowanego poczucia własnej wartości.

Warto tutaj podkreślić to, że osobowość paranoiczna naprawdę znacząco komplikuje pacjentowi zwyczajne funkcjonowanie. Każdy z nas czasami jest nieufny, w przypadku jednak paranoicznego zaburzenia osobowości rozmyślania dotyczące tego, w jaki sposób inni ludzie próbują pacjentowi zaszkodzić, mogą tak naprawdę zdominować całe jego życie. W skrajnych przypadkach zdarza się, że człowiek z osobowością paranoiczną – z powodu swoich obaw dotyczących skrzywdzenia go przez innych ludzi – całkowicie się izoluje zarówno od swoich znajomych, jak i nawet od członków najbliższej rodziny.

Rozpoznanie

Kryteria, na podstawie których psychiatrzy ustalają rozpoznanie tego rodzaju osobowości:

• Pozbawiona wystarczających podstaw podejrzliwość, że inni nas wykorzystują, krzywdzą lub oszukują;
• Zaabsorbowanie bezpodstawnymi wątpliwościami co do lojalności przyjaciół lub wspólników i co do tego, czy są oni godni zaufania;
• Niechęć do zwierzania się innym, spowodowana nieuzasadnionym lękiem, że informacje te zostaną użyte przeciw nam w złych intencjach;
• Odczytywanie ukrytych, poniżających lub groźnych znaczeń z niezłośliwych uwag lub zdarzeń;
• Ciągłe noszenie urazów, czyli niewybaczanie zniewag, krzywd lub afrontów;
• Dostrzeganie ataków na nasz charakter czy reputację, które zwykle nie są widoczne dla innych, oraz szybkie reagowanie na nie gniewem lub przechodzeniem do kontrataku;
• Powtarzające się nieusprawiedliwione podejrzenia dotyczące wierności współmałżonka lub partnera seksualnego.

Leczenie

Pomoc osobom z paranoicznym zaburzeniem osobowości to przede wszystkim psychoterapia, choć ze względu na podstawową nieufność bardzo trudno nawiązać z taką osobą relację terapeutyczną. Stosowanie leków może być wskazane w przypadku wystąpienia lęku (leki przeciwlękowe), depresji (leki przeciwdepresyjne) lub pojawienia się zaburzeń urojeniowych (leki przeciwpsychotyczne), czyli farmakoterapia ma charakter objawowy.