ZABURZENIA SNU

Zaburzenia snu dotyczą coraz większego odsetka populacji – szacuje się, że około 30% ludzi cierpi na różnego rodzaju problemy ze snem. Najczęściej występującym schorzeniem tego typu jest bezsenność – jej objawy mogą dotyczyć nawet połowy dorosłych osób, a u ok. 10% diagnozuje się jej postać przewlekłą. Ponieważ sen jest podstawową potrzebą fizjologiczną człowieka, która reguluje wiele istotnych funkcji organizmu (m.in. ma wpływ na gospodarkę hormonalną, na czynności mózgu takie jak zapamiętywanie, kojarzenie, koncentrację), jego zaburzenia w istotny sposób wpływają na nasze samopoczucie i sprawność intelektualną w ciągu dnia.

Rodzaje i charakterystyka

Obecnie psychiatrzy do podziału schorzeń związanych ze snem częściej stosują amerykańską Międzynarodową Klasyfikację Zaburzeń Snu (ICSD). Uwzględnione w tej klasyfikacji jednostki chorobowe dzielą się na pierwotne i wtórne. Zaburzenia wtórne towarzyszą innym chorobom psychicznym i somatycznym lub są następstwem wcześniej przyjmowanych substancji chemicznych (leków, używek). Zaburzenia pierwotne dzielą się na dyssomnie i parasomnie.

Wśród dyssomnii wyróżnia się:

• bezsenność – pacjent ma problemy z zaśnięciem lub utrzymaniem snu przez więcej niż 3 noce w ciągu tygodnia. Kiedy sytuacja taka trwa dłużej niż miesiąc, mamy do czynienia z bezsennością przewlekłą. Najczęstszą przyczyną bezsenności są zaburzenia i choroby psychiczne (50-60%), szczególnie depresja i stany lękowe. Schorzenie to może być też następstwem zespołu niespokojnych nóg (RLS),
• hipersomnię – jest to zbyt długi sen (powyżej 9 godzin) lub nadmierna senność, która pojawia się w ciągu dnia mimo przespanej nocy. Hipersomnia to częsty objaw depresji oraz zażywania zbyt dużych dawek leków psychotropowych lub alkoholu.
• narkolepsję – jest to choroba, na którą składa się kilka objawów:
  – napady senności (choremu wystarczy zaledwie 5 minut, aby zasnąć w dowolnej sytuacji, nawet takiej, która wymaga utrzymania koncentracji, np. podczas rozmowy);
  – katapleksja – nagły spadek napięcia mięśniowego, skutkiem czego chory bezwładnie osuwa się na ziemię;
  – omamy senne – występowanie bardzo realistycznych wyobrażeń podczas snu;
  – paraliż przysenny – uczucie całkowitego paraliżu ciała z jednoczesnym zachowaniem świadomości, które pojawia się przy zasypianiu lub w trakcie budzenia się.
• zaburzenia rytmu snu i czuwania – rodzaj dyssomni, który występuje na skutek zaburzeń w funkcjonowaniu wewnętrznego zegara biologicznego. Polega na braku synchronizacji między własnym rytmem snu a wymogami otoczenia. Często powodowana przez zmianę stref czasowych lub pracę zmianową.

Do częściej spotykanych parasomni należą:

• lunatyzm – siadanie na łóżku, wstawanie i chodzenie podczas snu bez udziału świadomości
• upojenie przysenne – uczucie dezorientacji zaraz po wybudzeniu się, któremu towarzyszy bełkotanie, chaotyczne ruchy, chwilowy brak kontaktu z otoczeniem
• lęki nocne – uczucie silnego strachu przerywające sen, objawiające się krzykiem, płaczem, niekiedy agresją
• koszmary senne – bardzo realistyczne, wywołujące silny lęk wyobrażenia senne, które śniący pamięta jeszcze długo po wybudzeniu. Ich przyczyną mogą być traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa lub zespół stresu pourazowego.

Przyczyny

Zaburzenia snu mogą być objawem innych schorzeń psychicznych i somatycznych, na przykład depresji, uzależnienia od leków i używek, zespołów bólowych, zaburzeń metabolicznych i endokrynologicznych (w tym nadczynności tarczycy). Dlatego też każda osoba mająca problemy ze snem powinna wykonać pakiet ogólnych badań lekarskich, na podstawie których będzie można stwierdzić, czy pojawiające się u niej zaburzenia mają charakter wtórny (będący następstwem innej choroby), czy pierwotny.

W przypadku pierwotnych zaburzeń snu, najczęstsze przyczyny to:

• uwarunkowania genetyczne – pacjent już od dzieciństwa zdradza symptomy zaburzeń snu, jego sen jest płytki, przerywany i krótki. Z wiekiem, ze względu na niehigieniczny tryb życia oraz naturalne mechanizmy starzenia, objawy te przybierają na sile i przyjmują postać przewlekłą;
• przyczyny psychofizjologiczne – związane z trudną sytuacją życiową, np. rozwodem, śmiercią bliskiej osoby, kłopotami finansowymi i innymi sytuacjami, które wywołują długotrwały stres. Jeśli stan psychiczny chorego długo się nie poprawia, dochodzi do utrwalenia się zaburzeń snu i powstania ich postaci przewlekłej;
• nieprzestrzeganie zasad higieny snu – nieregularny tryb życia i szkodliwe nawyki mogą doprowadzić do rozwoju przewlekłych problemów ze snem. Szczególnie narażone na ich wystąpienie są osoby, które budzą się i zasypiają o różnych porach, spędzają dużo czasu w łóżku, późno jedzą kolację, dużo czasu spędzają przy sztucznym oświetleniu czy nie prowadzą regularnej aktywności fizycznej.

Leczenie

Diagnostykę zaburzeń snu należy zacząć od udania się do lekarza rodzinnego, który oceni ogólny stan zdrowia pacjenta i zleci podstawowe badania laboratoryjne. Jeśli specjalista wykluczy chorobę somatyczną, kolejnym krokiem powinna być wizyta u lekarza psychiatry. Tam zostaną przeprowadzone badania mające na celu wykluczenie zaburzeń psychicznych. W przypadku stwierdzenia bezsenności wtórnej, zaburzenia snu leczy się poprzez leczenie objawów choroby podstawowej. Na przykład w przypadku depresji będzie to terapia antydepresantami, w przypadku nadczynności tarczycy terapia lekami tyreostatycznymi. Jeżeli u pacjenta stwierdzone zostaną pierwotne zaburzenia snu, najczęściej stosowaną metodą leczenia jest zażywanie leków nasennych połączone z psychoterapią poznawczo-behawioralną.