OBSZARY DZIAŁANIA
Terapia poznawczo-behawioralna
Terapia poznawczo-behawioralna to jedno z najlepiej przebadanych podejść terapeutycznych, którego skuteczność została potwierdzona licznymi badaniami klinicznymi. Jej początki sięgają lat 60. ubiegłego wieku, kiedy to amerykański psychiatra Aaron Beck zaczął z powodzeniem stosować swoją terapię poznawczą w leczeniu depresji. Wskazując na kluczowe znaczenie negatywnych przekonań na temat siebie, świata i innych ludzi w rozwoju depresji, metoda Becka stała się inspiracją do stworzenia poznawczych modeli innych zaburzeń psychicznych oraz formy terapii opartej na zmianie niewłaściwych przekonań.
Kluczowe założenia
Podejście poznawczo-behawioralne opiera się na założeniu, że myśli, emocje i zachowanie są ze sobą powiązane. Nadając znaczenie napotkanym sytuacjom i doświadczeniom, osoba tworzy indywidualny pogląd na świat. Napływające informacje są automatycznie wzmacniane lub odrzucane, w zależności od tego, czy pasują do systemu przekonań lub aktualnego stanu. Dlatego ta sama sytuacja może być interpretowana zupełnie inaczej przez dwie różne osoby. Na przykład osoba w depresji prowadząca samochód będzie zwracać uwagę na czerwone światła i korki, przekonując się, że zawsze przejeżdża przez czerwoną linię i że świat jest zawsze przeciwko niej. To oczywiście sprawi, że będzie bardziej przygnębiony i nerwowy. Na tej samej trasie pozytywna osoba może widzieć głównie zielone światła i cieszyć się płynną jazdą. Nadane znaczenie wpływa na to, jakich emocji doświadcza dana osoba i jakie działania podejmuje.
Istotą terapii poznawczo-behawioralnej jest zatem odkrywanie, kwestionowanie i modyfikowanie negatywnych, niepełnych, zniekształconych lub przesadzonych interpretacji. Zgodnie z podejściem poznawczo-behawioralnym, interpretacje te stanowią źródło problemu. Zmieniając nasze niewłaściwe myśli i interpretacje, możemy zmienić niewłaściwe zachowanie, które z nich wynika. Terapia ta jest z powodzeniem stosowana w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych.
Forma terapii
Terapia poznawczo-behawioralna skupia się na teraźniejszości, poszukując rozwiązań bieżących problemów. Trwa zazwyczaj od 6 tygodni do 6 miesięcy. Przez cały czas trwania terapii dynamicznie tworzony jest obraz problemu pacjenta, co pozwala na ciągłe dopasowywanie najskuteczniejszych działań. W trakcie sesji problem pacjenta jest rozbijany na pięć składowych, które wzajemnie na siebie wpływają, a omawiane są następujące elementy: konkretna sytuacja, charakterystyczny sposób myślenia, który pojawia się w tym procesie, emocje i odczucia fizyczne, które takie myślenie wywołuje oraz działanie, które jest konsekwencją powyższego. Dzięki takiemu podejściu do problemu możliwe jest przeanalizowanie poszczególnych elementów pod kątem ich racjonalności i logiki oraz poznanie ich wzajemnego wpływu na siebie.
Podczas sesji badane są niewłaściwe myśli (element poznawczy terapii), by następnie zakwestionować ich racjonalność i poszukać korzystniejszych alternatyw. W powyższym przykładzie ta sama sytuacja może wywołać pozytywną myśl: „Ale ten Janek wydawał się być głęboko zamyślony, przeszedł obok i nawet mnie nie zauważył!”. Ta myśl może wywołać rozbawienie (emocje) i skłonić do skontaktowania się z Jankiem (zachowanie), aby uświadomić mu jego zachowanie i zapytać, jak sobie radzi. Pozytywna myśl, w przeciwieństwie do niewłaściwej, może pomóc odświeżyć i wzmocnić kontakt z przyjacielem.
Terapia często zaczyna się od zmiany zachowania, tworzenia nowych zdrowych nawyków (behawioralny element terapii). Pacjenci są zachęcani do przeprowadzania eksperymentów behawioralnych, w których mają możliwość przetestowania własnych przekonań poprzez wypróbowanie nowych zachowań i reakcji. W powyższym przykładzie terapeuta i pacjent mogą symulować tę sytuację, zaczynając od zmiany zachowania: pacjent dzwoni do przyjaciela, aby wyjaśnić wydarzenie. Następnie zastanawia się, jakie myśli mogą prowadzić do takiej reakcji i jakie będą jej konsekwencje. W trakcie terapii elementy poznawcze i behawioralne przeplatają się i wzajemnie uzupełniają.
Przyczyny zaburzeń
Źródłem zaburzenia jest niewłaściwy sposób myślenia, czyli taki, który wpływa na pojawianie się nieprzyjemnych emocji, doznań fizycznych i nieadekwatnych reakcji. Negatywna interpretacja bieżących doświadczeń może wynikać z aktualnego samopoczucia, np. depresji czy zdenerwowania. Może być również konsekwencją utrwalonych schematów poznawczych związanych z obrazem siebie, świata i innych ludzi.
Schematy to zestaw przekonań, które stanowią filtr dla napływających informacji: elementy pasujące do schematu są akceptowane, a elementy, które nie pasują, są odrzucane. Osoba, która uważa się za „niemiłą”, będzie interpretować napotkane sytuacje przez ten filtr. Na przykład, jeśli osoba ta spotka na ulicy znajomego, który jej nie zauważa, założy, że została celowo zignorowana, podczas gdy może istnieć wiele obiektywnych powodów, takich jak roztargnienie znajomego. W ten sposób utrwalają się niewłaściwe wzorce i wynikające z nich emocje i zachowania, przyczyniając się do utrwalenia problemu.
Ograniczenia
Wyniki badań nad długoterminowymi efektami terapii poznawczo-behawioralnej nie są jednoznaczne. Choć terapia ta może pomóc w krótkim czasie pozbyć się uciążliwych dolegliwości i objawów, nie dociera ona do psychologicznych podstaw problemu. W efekcie ten sam, nierozwiązany, głęboki problem może ujawnić się po jakimś czasie w postaci innych, zewnętrznych objawów. Terapia wymaga od pacjenta wglądu we własne myśli, emocje i ukryte założenia. W dużej mierze opiera się na pracy własnej pacjenta, który otrzymuje „zadania domowe” do wykonania. Zadania domowe, na których w dużej mierze opiera się skuteczność terapii, mogą zostać odrzucone lub zaniedbane przez pacjenta, zwłaszcza jeśli terapeuta nie wyjaśni ich celu i nie wskaże wyraźnego związku z problemami pacjenta. Uzyskanie prawdziwych i trwałych rezultatów wymaga czasu i praktyki. Podważanie negatywnych myśli i poszukiwanie adaptacyjnych alternatyw w stanie depresji lub silnego lęku może być zbyt dużym wyzwaniem dla pacjenta.
Metody terapii
Terapia poznawczo-behawioralna wykorzystuje wiele uzupełniających się technik poznawczych i behawioralnych. Zgodnie z ogólnie stosowaną zasadą, „im większa dysfunkcja, tym więcej technik behawioralnych; w miarę poprawy stanu pacjenta, techniki poznawcze są stosowane częściej”. Dobra relacja między terapeutą a pacjentem ma kluczowe znaczenie dla skuteczności całej terapii i poszczególnych technik.
Spośród technik poznawczych, dialog sokratejski jest najbardziej podstawową i najstarszą techniką. Celem jest dotarcie do obszarów problemowych w systemie poznawczym pacjenta, odkrycie uprzedzeń w myśleniu i opracowanie nowych sposobów myślenia w celu sprawdzenia rzeczywistości. Terapeuta wykorzystuje dialog sokratejski: poprzez serię pytań prowadzi pacjenta do odkrycia przekonań i założeń leżących u podstaw automatycznych myśli. Zadaje pytania, słucha empatycznie i podsumowuje wypowiedzi pacjenta, ale nie wyraża własnej opinii ani nie udziela rad. Zwraca szczególną uwagę na pojawiające się sprzeczności i prosi o ich wyjaśnienie. Zachęcając do podawania szczegółów, wyjaśnień i refleksji, terapeuta prowadzi pacjenta do formułowania nowych wniosków i rozwiązań. Dialog sokratejski zawiera również elementy innych technik poznawczych, takich jak klaryfikacja, dociekanie, paradoks i inne.
Paradoks i przesada mogą powodować szybkie zmiany w myśleniu. Jednak ich skuteczność w identyfikowaniu i modyfikowaniu zmian w myśleniu zależy od relacji terapeutycznej i poczucia humoru obu stron.
Aby przerwać zalew automatycznych myśli, często stosuje się rozpraszanie uwagi i przenoszenie uwagi. Technika ta jest często stosowana między innymi w leczeniu schizofrenii. Przerwanie można osiągnąć poprzez nagły, intensywny bodziec, taki jak klaskanie. Następnie należy przekierować myśli na zadanie wymagające uwagi, na przykład odejmowanie liczby sześć za każdym razem zaczynając od stu.
Dzięki rejestrowaniu myśli pacjent może lepiej poznać siebie – odkryć, pod wpływem jakich myśli rozwija nieprzyjemne reakcje emocjonalne i niewłaściwe zachowania w określonych sytuacjach. Jednocześnie szuka alternatywnych interpretacji zamiast niewłaściwych, automatycznych myśli.
Korzystając z zasad warunkowania i modelowania, które leżą u podstaw procesu uczenia się, pacjent uczy się możliwych konsekwencji zmiany zachowania i tworzy nowe korzystne reakcje i nawyki adaptacyjne. W terapii poznawczo-behawioralnej pacjent uczy się rozpoznawać negatywne myśli i leżące u ich podstaw założenia, weryfikować je i odpowiednio na nie reagować. Zadania pacjenta, polegające na testowaniu prawdziwości jego przekonań, założeń i oczekiwań oraz angażowaniu się w nowe doświadczenia, wykraczają poza czas sesji i są uszeregowane według trudności, tak aby zakończyły się sukcesem. Obalanie hipotez jest źródłem sukcesu i przerywa błędne koło współzależności między myślami, emocjami i zachowaniem.
Terapia poznawczo-behawioralna wykorzystuje również trening indukcji stresu, mający na celu zmianę automatycznych stwierdzeń pacjenta na swój temat w celu zmiany jego podejścia do sytuacji stresowych. Następnie omawiany jest wpływ dialogu wewnętrznego na zachowanie pacjenta i ustalana jest treść nowych, bardziej adaptacyjnych stwierdzeń, które będą używane w sytuacjach stresowych. W kolejnej fazie, nabywania nowych umiejętności, pacjent uczy się wykorzystywać ustalone stwierdzenia w sytuacjach stresowych. Ostatnim etapem jest przeniesienie umiejętności radzenia sobie nabytych podczas sesji terapeutycznych na realne sytuacje stresowe poza gabinetem terapeutycznym.
Mocne strony
Terapia poznawczo-behawioralna w znacznym stopniu rozwija samoświadomość pacjentów. Poprzez uświadomienie sobie wzajemnego wpływu myśli, emocji i zachowania, rozwijają oni poczucie wyboru i kontroli. Pacjenci są wyposażeni w narzędzia i techniki, które mogą wykorzystywać zarówno poza terapią, jak i po jej zakończeniu, aby samodzielnie rozwiązywać problemy i zapobiegać nawrotom. W wyniku zdemaskowania niewłaściwych myśli i zastąpienia ich bardziej adaptacyjnymi przekonaniami, wzrasta również poczucie własnej wartości i motywacja do działania. Techniki identyfikacji i przerywania negatywnych myśli są również wykorzystywane jako wsparcie terapeutyczne w innych podejściach terapeutycznych. Większość terapii grupowych opiera się na technikach poznawczo-behawioralnych.
Ten rodzaj terapii jest skuteczny w leczeniu różnych form depresji i zaburzeń lękowych (w tym u dzieci), zespołu stresu pourazowego, fobii społecznej, ataków paniki i zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Terapia poznawczo-behawioralna przynosi lepsze rezultaty w leczeniu objawów bulimii niż farmakoterapia. Jest również skuteczna w leczeniu somatycznych zaburzeń psychicznych. Co więcej, terapia ta może być z powodzeniem stosowana w radzeniu sobie ze stresem czy resocjalizacji przestępców. Daje również dobre rezultaty w zmniejszaniu objawów depresji i lęku w zespole napięcia przedmiesiączkowego oraz w leczeniu depresji okołoporodowej.
PROBLEMATYKA
RODZAJE TERAPII
Dialektyczna terapia behawioralna (DGT)
GGZ voor elkaar w Utrechcie to placówka opieki zdrowotnej, która gromadzi niektórych z najlepszych specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego w Holandii. Nasi członkowie zespołu są specjalistami w różnych metodach leczenia.
Terapia poznawczo-behawioralna
Terapia poznawczo-behawioralna to jedno z najlepiej przebadanych podejść terapeutycznych, którego skuteczność została potwierdzona licznymi badaniami klinicznymi. Jej początki sięgają lat 60. ubiegłego wieku, kiedy to amerykański psychiatra Aaron Beck zaczął z powodzeniem stosować swoją terapię poznawczą w leczeniu depresji. Wskazując na kluczowe znaczenie negatywnych przekonań na temat siebie, świata i innych ludzi w rozwoju depresji, metoda Becka stała się inspiracją do stworzenia poznawczych modeli innych zaburzeń psychicznych oraz formy terapii opartej na zmianie niewłaściwych przekonań.
Terapia EMDR
Minęło ćwierć wieku, odkąd świat po raz pierwszy usłyszał o tej metodzie przezwyciężania lęku. Do tej pory ponad 2 miliony osób z powodzeniem skorzystały z tej metody. Skuteczność EMDR w leczeniu osób z małymi i dużymi traumami została klinicznie udowodniona. Kiedy mówimy o TRAUMIE, mamy na myśli psychologiczne skutki negatywnego doświadczenia, które powodują dezorganizację i zaburzenie ludzkiego systemu fizjologicznego.
Schematerapia (TS)
Schematerapia (TS) to podejście psychoterapeutyczne, które zostało pierwotnie wyprowadzone z terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), łącząc elementy tej terapii, psychodynamiki oraz podejścia Gestalt. Schematerapia jest stosunkowo nową formą terapii, która skutecznie pomaga w wielu problemach emocjonalnych. Jest to terapeutyczna metoda przeznaczona dla osób cierpiących na zaburzenia osobowości, ale także dla tych, którzy doświadczają przewlekłych problemów emocjonalnych, na przykład cierpią z powodu nawracających depresji, zaburzeń odżywiania, mają niską samoocenę lub trudności w relacjach z innymi.
Terapia oparta na mentalizacji (MBT)
Mentaliseren odnosi się do naszej zdolności rozumienia stanów mentalnych – zarówno naszych, jak i innych osób. Mentalizujemy, gdy próbujemy zrozumieć nasze własne zachowanie oraz zachowanie innych w kontekście ich intencji i innych wewnętrznych stanów. Skupienie się na tej specyficznej ludzkiej zdolności i traktowanie jej jako narzędzia interwencji terapeutycznej stanowi podstawę terapii opartej na mentalizacji (MBT). MBT zostało początkowo opracowane do pracy z pacjentami z zaburzeniem osobowości borderline (BPS), ale obecnie jest stosowane w szerszym zakresie zaburzeń, takich jak zaburzenia osobowości antyspołecznej, terapia rodzinna oraz terapia młodzieży.
Dynamiczna Terapia Interpersonalna (DIT)
Terapia Interpersonalna (DIT) to proste, krótkoterminowe (16 sesji) indywidualne protokoły leczenia zaburzeń nastroju. Protokół ten został opracowany na podstawie pracy grupy ekspertów zajmujących się kompetencjami klinicznymi, którzy pracowali nad identyfikowaniem kluczowych elementów z terapii psychoanalitycznych/dynamicznych. Jest to łatwy do śledzenia, pół-strukturalizowany protokół leczenia. Ten protokół krótkoterminowej terapii dynamicznej ma na celu szeroką implementację w ramach krajowego programu IAPT (Improving Access to Psychological Therapies) do pracy z pacjentami cierpiącymi na depresję i dlatego szkolenie w zakresie DIT jest wspierane przez IAPT.
Psychoterapia psychodynamiczna
Terapia psychodynamiczna jest dzieckiem psychoanalizy, ale stanowi odrębne podejście ze względu na liczne modyfikacje odróżniające ją od pierwowzoru. Jak sama nazwa sugeruje, terapia psychodynamiczna skupia się na dynamice osobowości jednostki.
IPT (Terapia interpersonalna)
Terapia interpersonalna (IPT) to strukturalizowana, krótkoterminowa psychoterapia, która koncentruje się na poprawie relacji interpersonalnych oraz rozwiązywaniu problemów, które przyczyniają się do zaburzeń psychicznych. IPT została opracowana jako skuteczna metoda leczenia zaburzeń nastroju, takich jak depresja, i jest zaprojektowana w celu rozwiązywania szerokiego zakresu problemów interpersonalnych.
Uważność
Mindfulness, czyli uważność, to metoda mentalna, w której skupiasz całą swoją uwagę na chwili obecnej, bez osądzania. Obejmuje świadome doświadczanie tego, co dzieje się teraz, zarówno wewnątrz siebie (myśli, uczucia, odczucia cielesne), jak i wokół siebie (środowisko i wydarzenia). Praktykując uważność, uczysz się radzić sobie z codziennymi doświadczeniami z większą świadomością i akceptacją.
Terapia ekspozycyjna
Terapia ekspozycyjna to technika leczenia oparta na dowodach naukowych, która jest stosowana w leczeniu problemów związanych z lękiem i unikaniem. Celem tej terapii jest pomoc pacjentom w zmniejszeniu ich lękowych lub stresowych reakcji na określone sytuacje, przedmioty lub myśli, poprzez stopniową i kontrolowaną ekspozycję na te lęki. Terapia ekspozycyjna jest często stosowana w leczeniu zaburzeń lękowych, takich jak fobie, zespół stresu pourazowego (PTSD), zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD) oraz zaburzenie lęku społecznego.