Tematy pomocy

Unikające zaburzenie osobowości

Osobowość unikająca to zaburzenie osobowości polegające na unikaniu kontaktów społecznych i bliskich relacji, w tym relacji partnerskich (intymnych) z innymi ludźmi. Ludzie z tego typu zaburzeniem osobowości odczuwają silną potrzebę bliskości i akceptacji, ale też silny lęk przed odrzuceniem. Zazwyczaj lęk zwycięża i człowiek z osobowością unikającą wycofuje się z relacji z innymi ludźmi z obawy przed zranieniem, ośmieszeniem lub odrzuceniem. Zaburzenie to sprawia, że dotknięta nim osoba czuje się bardzo samotna, ale nie potrafi wyjść innym naprzeciw ani przyjąć ich zachęty do kontaktu. Z biegiem lat wycofuje się ona z wszelkich sytuacji, które mogłyby narazić ją na stres.

Objawy

Ludzi o osobowości unikającej cechuje wysoki poziom lęku i niskie poczucie własnej wartości. Niska samoocena powoduje obawę przed kontaktami z otoczeniem, zaś brak takich kontaktów dodatkowo zaniża poczucie własnej wartości. Chory cierpi, ponieważ czuje silną potrzebę kontaktów z innymi ludźmi oraz potrzebę bliskości, natomiast ze względu na strach generowany przez relacje interpersonalne nie jest w stanie tych potrzeb zaspokoić. Osoba z zaburzeniem unikającym wycofuje się z różnego typu aktywności społecznych oraz unika kontaktów z innymi ludźmi, nie podejmuje życiowych wyzwań, woli nie przyjść, nie odpisać, nie zadzwonić, niż narazić się na niepowodzenie. Osoba taka czuje się mało wartościowa i nie dość atrakcyjna, w swoim przekonaniu nie stanowi dla nikogo ciekawego towarzystwa, nie zasługuje też na pochwały czy szacunek. Oczekuje od otoczenia akceptacji, ale jedynie akceptacja bezwarunkowa mogłaby ją usatysfakcjonować. Podobnie jest w bliskich, przyjacielskich i intymnych kontaktach. Człowiek o osobowości unikającej zazwyczaj długo waha się, zanim podejmie pierwszy krok albo odpowie na zaproszenie do kontaktu ze strony drugiej osoby. Często ma to skutek taki, że otoczenie odwraca się od niego, ponieważ jego wahanie interpretuje jako niechęć lub nadmierną podejrzliwość. Osobowość unikającą cechuje również zahamowanie w wyrażaniu emocji i uczuć oraz częste epizody obniżonego nastroju. Ludzie o takim typie osobowości odczuwają stale napięcie i zakłopotanie w sytuacjach związanych z kontaktem z innymi, są wrażliwi na krytykę, poddają własne zachowanie nieustannej analizie i kontroli, są bardzo powściągliwe w okazywaniu uczuć, izolują się społecznie, są ostrożne i raczej małomówne, chętnie oddają się marzeniom i uciekają w świat fantazji. Może pojawić się u nich nawet fobia społeczna, co skutecznie utrudnia, a nawet uniemożliwia relacje interpersonalne.

Przyczyny

Przyczyn osobowości unikającej psychologowie upatrują w specyficznym zestawie cech związanych z temperamentem i charakterem danej osoby. To one warunkują sposób, w jaki dziecko, a później młody człowiek reaguje na bodźce płynące ze świata zewnętrznego oraz to, jak radzi sobie w sytuacjach stresowych. Psychologowie zaliczają do cech charakteru sprzyjających rozwojowi osobowości unikającej introwertyzm, nieśmiałość, wrażliwość (często nadwrażliwość) oraz skłonność do negatywnej interpretacji zdarzeń. Cechy te w zderzeniu z trudnymi nieraz doświadczeniami życiowymi sprawiają, że rozwija się zestaw zaburzeń osobowości, określanych mianem osobowości unikającej.

Przyczyną wykształcenia osobowości unikającej może być też brak akceptacji, zrozumienia i miłości w domu rodzinnym oraz problemy w relacjach z rówieśnikami wynikające z odmienności dziecka bądź z jego sytuacji rodzinnej. Nie każde dziecko doświadczające takich trudności wykształci jednak osobowość unikającą, stąd rację wydaje się mieć teoria mówiąca o sprzężeniu uwarunkowań społecznych i biologicznych oraz psychologicznych.

Rozpoznanie

Aby zaliczyć osobowość do typu osobowości unikającej, konieczne jest spełnienie czterech lub więcej kryteriów:

  • unikanie działalności zawodowej, która wymaga znaczących kontaktów interpersonalnych, spowodowane obawami przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem,
  • niechęć do wiązania się z innymi ludźmi, z wyjątkiem niektórych lubianych osób,
  • powściągliwość w związkach intymnych spowodowana obawą przed zawstydzeniem lub wykpieniem przez innych,
  • zaabsorbowanie krytyką lub odrzuceniem w sytuacjach społecznych,
  • powstrzymywanie się przed wchodzeniem w nowe relacje interpersonalne z powodu poczucia nieadekwatności,
  • postrzeganie siebie jako społecznie niekompetentnego, niepociągającego lub gorszego od innych,
  • niezwykła niechęć do podejmowania osobistego ryzyka lub do angażowania się w jakiekolwiek nowe działania, ponieważ mogą one okazać się kłopotliwe.

Leczenie

Leczenie ma głównie charakter psychoterapii, jego celem może być między innymi poprawa własnego obrazu. W początkowym okresie leczenia osobom tym trudno zaangażować się w psychoterapię grupową, preferowana jest więc psychoterapia indywidualna. Spotkania grupowe stają się możliwe w dalszym etapie leczenia. Farmakoterapia może polegać na podawaniu niektórych leków należących do grupy środków przeciwdepresyjnych. W przypadku współwystępowania lub dołączenia się problemów, takich jak depresja, fobia społeczna, agorafobia, należy zastosować odpowiednie leczenie.