PARANOIDALNE ZABURZENIE OSOBOWOŚCI

Przyczyny

Podobnie jak w przypadku innych rodzajów zaburzeń osobowości, przyczyny paranoidalnego zaburzenia osobowości są złożone, tzn. biologiczne i psychologiczne. W każdym przypadku należy ocenić proporcje tych konkretnych przyczyn oddzielnie, do czego mogą być potrzebne badania psychologiczne oraz neuroobrazowanie (np. tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) i EEG. Pewne sytuacje społeczne wydają się sprzyjać myśleniu paranoidalnemu. Oznacza to, że określone sytuacje mogą intensyfikować tego rodzaju myślenie i zachowanie u osób, które wcześniej wykazywały cechy paranoidalne. Przykłady takich sytuacji to poczucie bycia innym niż reszta grupy społecznej, poczucie bycia ocenianym przez wyższych przełożonych (np. szefów), niepewność co do statusu społecznego (np. znalezienie się w nowej grupie, nagła utrata pozycji społecznej lub izolacja społeczna). Jednak nie wszyscy ludzie w opisanych sytuacjach reagują myśleniem i zachowaniem paranoidalnym, więc zakłada się, że takie sytuacje mogą pogłębiać istniejące schematy myślenia u osób z paranoidalnym zaburzeniem osobowości. Ponadto, kiedy ktoś w rodzinie danej osoby cierpi na zaburzenie osobowości, ryzyko, że ta osoba także nabędzie jednego z problemów należących do tej grupy, jest większe. Występuje również zwiększona częstość występowania paranoidalnych zaburzeń osobowości w rodzinach, gdzie ktoś wcześniej zmagał się ze schizofrenią lub zaburzeniami urojeniowymi.

Różne trudności, które były doświadczane w dzieciństwie, takie jak nadużycia lub narażenie na inną formę przemocy, mogą także przyczynić się do rozwoju paranoidalnego zaburzenia osobowości. Zakłada się również, że prześladowanie młodszej osoby przez rówieśników, np. w szkole, może przyczynić się do powstania tego problemu.

Objawy

Typowe objawy paranoidalnego zaburzenia osobowości to:

• Stały strach przed byciem wykorzystanym przez innych ludzi i doznaniem od nich krzywdy – osoba z paranoidalnym zaburzeniem osobowości jest stale przekonana, że inni ludzie chcą jej wyrządzić krzywdę na różne sposoby.
• Trudności w relacjach z partnerem – pacjent z paranoidalnym zaburzeniem osobowości jest przekonany, że osoba w relacji nie jest mu wierna, ma także wrażenie, że nie może jej całkowicie zaufać.
• Trudności z relacjami społecznymi – paranoidalna osobowość charakteryzuje się unikaniem rozmów o sobie lub swoich problemach – osoba z tym zaburzeniem jest bardzo niechętna, by komuś ufać, ponieważ boi się, że informacje przekazane innym zostaną użyte przeciwko niej.
• Wyjątkowa łatwość w oskarżaniu innych ludzi – gdy osoba z paranoidalnym zaburzeniem osobowości choćby poczuje najmniejszy cień podejrzenia, że ktoś ją zdradza, może bardzo szybko zerwać kontakt z tą osobą.
• Długotrwałe przeżywanie różnych obrażeń lub krytycznych uwag – osoba z paranoidalnym zaburzeniem osobowości ma bardzo trudności z wybaczaniem innym, można powiedzieć, że żywi urazę i przez bardzo długi czas czuje się skrzywdzona po różnych obrażeniach lub krytyce.
• Niska tolerancja frustracji.
• Ciągła potrzeba – zwykle nieuzasadniona – walki o swoje prawa.
• Zbyt rozwinięte poczucie własnej wartości.

Warto podkreślić, że paranoidalna osobowość znacznie utrudnia normalne funkcjonowanie pacjenta. Każdy z nas bywa podejrzliwy, ale w przypadku paranoidalnego zaburzenia osobowości, myślenie o tym, jak inni mogą wyrządzić pacjentowi krzywdę, w rzeczywistości może zdominować całe jego życie. W skrajnych przypadkach osoba z paranoidalnym zaburzeniem osobowości – z powodu lęku przed zranieniem przez innych – całkowicie izoluje się od swoich przyjaciół, a nawet członków swojej najbliższej rodziny.

Diagnoza

Kryteria, na podstawie których psychiatrzy stawiają diagnozę tego typu osobowości:

• Bezzasadne podejrzenia, że inni nas wykorzystują, szkodzą nam lub oszukują.
• Zajmowanie się bezzasadnymi wątpliwościami co do lojalności przyjaciół lub współpracowników i tego, czy są godni zaufania.
• Niechęć do powierzania innym informacji z powodu bezzasadnego lęku, że zostaną one użyte przeciwko nam z złymi intencjami.
• Odczytywanie ukrytych, poniżających lub groźnych znaczeń w niegroźnych uwagach lub wydarzeniach.
• Ciągłe żywienie urazy, tzn. nie wybaczanie obrażeń, niesprawiedliwości lub pogardy.
• Zauważanie ataków na naszą osobowość lub reputację, które zazwyczaj są niewidoczne dla innych, oraz szybkie reagowanie gniewem lub kontratakiem.
• Powtarzające się, nieuzasadnione podejrzenia o wierność małżonka lub partnera seksualnego.

Leczenie

Pomoc osobom z paranoidalnym zaburzeniem osobowości polega przede wszystkim na psychoterapii, chociaż ze względu na zasadniczy brak zaufania bardzo trudno jest nawiązać terapeutyczny kontakt z taką osobą. Stosowanie leków może być wskazane w przypadku lęku (leki przeciwlękowe), depresji (leki przeciwdepresyjne) lub zaburzeń urojeniowych (leki przeciwpsychotyczne), tzn. leczenie farmakologiczne jest objawowe.