ZABURZENIE OSOBOWOŚCI ANTYSPOŁECZNEJ (ASPD)

Objawy

Zaburzenie osobowości dysocjalnej charakteryzuje się trwałym wzorcem ignorowania i łamania norm społecznych oraz praw innych osób. Patologiczne zachowanie często objawia się również impulsywnością, brakiem odpowiedzialności, małą empatią, tendencją do kłamania lub niestabilnymi relacjami. Te cechy sprawiają, że osoby z osobowością dysocjalną częściej wpadają w konflikt z prawem niż reszta społeczeństwa. Nie oznacza to jednak, że każda osoba z tym zaburzeniem ma konflikt z prawem.

Przyczyny

Należy zauważyć, że podstawą osobowości dysocjalnej są równocześnie wrodzone (biologiczne) i zewnętrzne (środowiskowe) czynniki. Wśród czynników biologicznych najczęściej wymienia się słabe funkcjonowanie sieci neuronowych związanych z ogólnie rozumianą emocjonalnością, co powoduje trudności w kontrolowaniu impulsów i agresywnego zachowania oraz brak odczuwania empatii czy wyrzutów sumienia. Ponadto zwraca się uwagę na zmniejszoną reaktywność autonomicznego układu nerwowego, co związane jest z tendencją osób dysocjalnych do poszukiwania wrażeń i podejmowania nieodpowiedzialnych, ale „emocjonujących” działań.

Jednocześnie podkreśla się rolę czynników środowiskowych, które mogą wpływać na powstanie i rozwój zaburzenia osobowości dysocjalnej, takich jak: niepewność i niezaspokojona podstawowa potrzeba miłości w dzieciństwie, emocjonalnie ubogie, instrumentalne relacje w rodzinie, chaos i częste przemoc, a także problem uzależnienia od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, które blokują naturalny rozwój poczucia wszechmocy dzieciństwa i poczucie wsparcia w otoczeniu. Brak lub źle rozwinięty wzorzec przywiązania (więź z rodzicem/opiekunem), brak okazywania uczuć dziecku uniemożliwia mu rozpoznawanie, nazywanie i codzienne korzystanie z emocji.

Diagnoza

Typowe cechy zaburzenia osobowości antyspołecznej to: nieprzestrzeganie prawa i norm etycznych oraz egocentryczne, pozbawione uczuć ignorowanie innych, połączone z oszustwem, nieodpowiedzialnością, manipulacją i/lub podejmowaniem ryzyka.

Zgodnie z klasyfikacją DSM, na zaburzenie osobowości antyspołecznej pasują następujące kryteria:

A. Umiarkowane lub poważne pogorszenie funkcjonowania osobowości, co objawia się charakterystycznymi problemami w co najmniej dwóch z poniższych czterech obszarów:

1. Tożsamość: egocentryzm; poczucie własnej wartości związane z osobistym zyskiem, władzą lub przyjemnością.
2. Samoregulacja: wyznaczanie celów na podstawie osobistej satysfakcji; brak prospołecznych wewnętrznych norm dotyczących przestrzegania zasad etycznych zgodnych z prawem lub określoną kulturą.
3. Empatia: brak troski o uczucia, potrzeby lub cierpienie innych; brak skruchy po zranieniu lub nadużyciu innych.
4. Intymność: niemożność nawiązywania wzajemnych, intymnych relacji, ponieważ podstawową postawą w relacjach jest chęć wykorzystywania drugiej osoby (w tym oszustwa i przymusu); używanie dominacji lub zastraszania, by kontrolować innych.

B. Sześć lub więcej z poniższych siedmiu patologicznych cech osobowości:

1. Zdolność manipulacji (aspekt antagonizmu): częste stosowanie oszustwa, aby wpłynąć na innych; wykorzystywanie uwodzenia, wdzięku, elokwencji lub przymusu do osiągania własnych celów.
2. Brak wrażliwości (aspekt antagonizmu): ignorowanie uczuć lub problemów innych; brak poczucia winy lub skruchy z powodu negatywnego lub szkodliwego wpływu własnych działań; agresja; sadyzm.
3. Oszustwo (aspekt antagonizmu): kłamstwa i nieuczciwość; przedstawianie siebie lub wydarzeń w sposób, który ma na celu ukazanie siebie w dobrym świetle.
4. Wrogość (aspekt antagonizmu): utrzymujące się lub częste uczucia gniewu; złość lub drażliwość w odpowiedzi na drobne urazy i zniewagi; złośliwe, mściwe zachowanie.
5. Podejmowanie ryzyka (aspekt pobudzenia): angażowanie się w niepotrzebne, ryzykowne i potencjalnie szkodliwe działania, ignorując konsekwencje; skłonność do nudów i bezmyślnego podejmowania działań w celu ich uniknięcia; ignorowanie własnych ograniczeń i niezważanie na niebezpieczeństwo.
6. Impulsywność (aspekt pobudzenia): spontaniczne działanie w odpowiedzi na chwilowe bodźce; chwilowe działania, bez planu lub uwzględniania wyników; trudności w tworzeniu i realizowaniu planów.
7. Nieodpowiedzialność (aspekt pobudzenia): ignorowanie i niezaspokajanie (finansowych) zobowiązań; brak szacunku dla umów i obietnic.

Leczenie

Osoby z zaburzeniem osobowości antyspołecznej rzadko same zgłaszają się po pomoc. Nawiązanie sojuszu terapeutycznego oraz utrzymanie motywacji do leczenia jest utrudnione przez następujące wspólne cechy pacjentów: emocjonalną obojętność, oszustwa, słabą kontrolę emocjonalną i behawioralną oraz impulsywność. Obecnie opracowywane są lepsze i bardziej pragmatyczne programy terapeutyczne. Skupiają się one na zmniejszaniu objawów (zachowań antyspołecznych, nieodpowiednich przekonań lub zniekształceń poznawczych, a czasem problemów interpersonalnych) w ramach prób leczenia osobowości. Programy te często opierają się na pracy grupowej i zawierają techniki wykorzystywane w terapii poznawczo-behawioralnej. Ważne jest, aby interwencje koncentrowały się również na problemach współistniejących (takich jak uzależnienie, lęk, zaburzenia nastroju) oraz na czynnikach środowiskowych, które mogą zakłócać proces leczenia.